درس دوم

انواع تلاوت قرآن 1

دانستیم که تلاوت قرآن کریم مهمترین ابزار برای نشر و گسترش مضامین و مفاهیم قرآنی در میان مسلمانان و حتی غیر مسلمانان است . در اینجا ما با انواع تلاوت و ماهیت آن آشنا می شویم .

بطور کلی در یک تقسیم بندی تلاوت قرآن به دو گروه تلاوت غیر منغومه و تلاوت منغومه تقسیم می گردد :

الف) تلاوت غیر منغومه :

عبارت است از تلاوتی که بدون نغمه و بطور ساده و تنها با هدف کسب ثواب انجام گردیده و مخاطبی ندارد . اینگونه تلاوتها که فارغ از عناصر موسیقایی صدا ، نغمه و سبک صورت می گیرد مشمول مباحث ما نگردیده و امری شخصی به حساب می آید .

ب) تلاوت منغومه :

عبارت است از تلاوتی که با بهره گیری از صوت ، نغمه ، سبک و مهارتها و با هدف بر خواندن یا اقراء آیات قرآن کریم برای دیگران صورت می پذیرد و پدیده ای هنری به حساب می آید . آنچه که موضوع مباحث آموزشی ماست ، نوع دوم یعنی تلاوت منغومه یا به عبارت دیگر تلاوت نغمه پذیر است که دارای مولفه ها و عناصری است که در ادامه راجع به آن سخن خواهیم گفت . امروزه در جهان اسلام دو گونه اصلی از این نوع تلاوت وجود دارد که به رغم تنوع و گوناگونی در دو قالب اصلی مورد پذیرش مخاطبان و بعبارت دیگر مسلمانان قرار گرفته است . این دو شیوه را تحت عنوان تحقیق و ترتیل و به عبارت دیگر تلاوت مجوّد و تلاوت مرتّل می شناسیم .

1. 1. تلاوت مجوّد ( تحقیق)

این گونه از تلاوت از همان قرون اولیه هجری ظاهر گردیده اما در شکلی بسیار ساده و ابتدایی و متأثر از موسیقی و آوازهای رایج در آن دوران بود . شاید بتوان گفت مصریان نخستین ملتی هستند که این گونه از تلاوت را به رشد و کمال خود رسانده و بعنوان یک مکتب مطرح کردند . دلایل چنین موضوعی فراوان است و در این مقال نمی گنجد اما تنها به دو موضوع مهم در این خصوص اشاره می کنیم . اولاً قریحه موسیقیایی و ذوق سرشار آنان در توجه و پردازش آهنگ ها و نغمات هنگامیکه با ایمان و علاقه عجین گردید موجب پدید آمدن مکتبی جدید در تلاوت قرآن شد . ثانیاً تأثر از آموزه های تصوّف در آن سرزمین نیز می تواند به عنوان عاملی برای رشد قابل توجه تلاوت تحقیق در مصر تلقی گردد  .  به  هر حال این نوع از تلاوت  دارای ویژگی هایی  است که  به اختصار به چند مورد  آن  اشاره  می نماییم :

یک : اساس این نوع تلاوت توجه به آهنگ ذاتی و درونی آیات بر اساس تجوید و رعایت احکام مربوطه است و موسیقی آن ارتجالی (بداهه خوانی) است .

دو : در این گونه، ضرب آهنگ یا ایقاع (ریتم) وجود نداشته و متوسط سرعت اداء کمتر(کندتر )  از گونه ترتیل است .

سه : محدوده استفاده از اصوات و نیز نغمات بسیار وسیع تر از گونه ترتیل است .

چهار : مهارت ها و آرایه ها در این گونه ، در شکل وسیع تر و کامل تری نسبت به ترتیل یا تلاوت مرّتل بکار گرفته می شود برای نمونه تحریرها ، انتقال درجات و … در تلاوت مجوّد کاربرد زیاد تری دارند .

پنج : در این گونه ، قاری می تواند با استفاده از ابزارهای صوتی و لحنی به القاء هر چه بهتر مفاهیم و معانی قرآن بپردازد .